Militieregisters is een overkoepelende term voor de administratie van dienstplichtige mannen. In Nederland werd in 1811 de dienstplicht ingevoerd. In 1814 werd bepaald dat op iedere honderd inwoners één militielid moest worden aangewezen. Op 27 februari werd daartoe de eerste Militiewet van kracht en deze werd twee jaar later vervangen door de wet voor oprichting van de Nationale Militie. In 1922 werd de Dienstplichtwet ingesteld en was de Nationale militie verleden tijd.
De taak om deze personen te registeren lag bij de gemeente. De gemeente hield deze gegevens bij in gestandaardiseerde registerboeken. Voor onderzoekers vormen deze registers een aanvulling op andere bronnen. Bij de registratie van de personen worden namelijk andere gegevens vastgelegd dan bijvoorbeeld bij akten van de Burgerlijke Stand. Eén onderscheidend element is bijvoorbeeld de vastlegging van uiterlijke kenmerken.
Verschillende soorten registers
Bij inschrijving en loting werden verschillende registers gehanteerd, die inhoudelijk van elkaar verschillen. Zo zijn daar:
- Inschrijvingregisters (IR)
- Alfabetische naamlijsten (AR)
- Lotingsregisters (LR)
- Verlofregisters (VR)
De inschrijvingsregisters bevatten de meeste informatie over de personen. De lotingsregisters bevatten gegevens die onderscheidend zijn ten opzichte van inschrijvingsregisters zoals uiterlijke kenmerken van de personen die erin opgenomen zijn. De alfabetische naamlijsten zijn qua informatie van minder groot belang. De registers van verlofgangers vormen nog een andere categorie.
De registers bij stadsarchief Enschede
Stadsarchief Enschede beheert militieregisters van de gemeenten Enschede (periode:1870-1916) Lonneker (periode: 1816-1913). De stukken maken onderdeel uit van de archieven van de gemeentebesturen van Lonneker (Archief 36) en Enschede (Archief 1). De militieregisters bij stadsarchief Enschede zijn in 2021 gedigitaliseerd, geïndexeerd en doorzoekbaar gemaakt op deze website.